Αναζήτηση
Η ωραιότερη κινηματογραφική διασκευή του πολυβραβευμένου διήγηματος του Άντον Τσέχωφ.
Το αριστούργημα του Γιοσίφ Κέϊφιτς που θεωρείται η πιο πετυχημένη μεταφορά λογοτεχνικού κειμένου στην οθόνη.
Στο γνωστότερο και, ίσως το αρτιότερο, διήγημά του ο Τσέχωφ αναλύει αριστοτεχνικά την ένταση των συναισθημάτων και την αλλαγή στην καρδιά και τη συμπεριφορά των δύο πρωταγωνιστών, δημιουργώντας μια αξέχαστη ιστορία παθιασμένου έρωτα.
ΕΙΔΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΑΝΝΩΝ 1960
«Ο Τσέχωφ περιγράφει με αριστοτεχνικό τρόπο τα ερωτικά σκιρτήματα και την ένταση των συναισθημάτων, χρωματίζοντας έτσι το πάθος του έρωτα που πάντα λειτουργεί εκτός κοινωνικών στερεοτύπων»
Ο Κέϊφιτς, από τους πρωτεργάτες του ιστορικού ρεαλισμού, σκιαγραφεί με μαεστρία το πορτραίτο του σύγχρονου ανθρώπου, ο οποίος είναι παγιδευμένος στο δόκανο της καθημερινότητας
«Στις αντρικές παρέες ένιωθε πλήξη, στενοχώρια, ήταν σιωπηλός και ψυχρός. Αντίθετα, όταν βρισκόταν ανάμεσα σε γυναίκες αισθανόταν άνετα και ήξερε τι να πει και πώς να συμπεριφερθεί. Ακόμα και το να μένει σιωπηλός του ήταν πιο εύκολο. Στο παρουσιαστικό του, στο χαρακτήρα του, στη φύση του, υπήρχε κάτι θελκτικό, κάτι άπιαστο που γοήτευε και τραβούσε τις γυναίκες? και το ήξερε.
Αλλά κι αυτόν μια άγνωστη δύναμη τον τραβούσε κοντά τους...»
Αντόν Τσέχωφ
«Μπροστά και στο πιο μικρό σας διήγημα, όλα τ' άλλα φαίνονται χοντροκομμένα λες και δεν είναι γραμμένα με πένα αλλά με στυλιάρι.
Και πάνω απ' όλα, τίποτε δεν φαίνεται απλό, δηλαδή αληθινό...
Ε, λοιπόν, ναι, τους έχετε κατατροπώσει τους ρεαλιστές...
Με τα διηγήματά σας επιτελείτε ένα τεράστιο έργο, ξυπνώντας την αποστροφή γι' αυτή την κοιμισμένη ζωή που ψυχορραγεί...
Μαξίμ Γκόρκι
«πουλιά κλεισμένα στο ίδιο κλουβί» που δεν τολμούν να πετάξουν προς την ελευθερία και την χαρά της ζωής
Η ταινία, βασισμένη στην ομώνυμη νουβέλα του Τσέχωφ θεωρείται μια από τις πιο επιτυχημένες μεταφορές έργου του στον κινηματογράφο. Η δράση εκτυλίσσεται σ’ ένα παραθαλάσσιο θέρετρο στα τέλη του 19ου αιώνα. Εκεί γνωρίζονται ένας μοσχοβίτης φιλόλογος και μια νεαρή παντρεμένη γυναίκα από την επαρχία και ζουν ένα σύντομο έρωτα, γεμάτο πάθος και ένταση. Όταν οι διακοπές τελειώνουν ο άντρας επιστρέφει στη Μόσχα και η γυναίκα στην άχαρη ζωή της μικρής επαρχιακής πόλης. Παρόλο που οι δύο ερωτευμένοι αποτολμούν κάποιες συναντήσεις, ουσιαστικά η σχέση τους είναι αδιέξοδη, χωρίς μέλλον και καταδικασμένη να σβήσει…
Ο σκηνοθέτης συλλαμβάνει τις λεπτές αποχρώσεις της ειρωνείας του Τσέχωφ, με μια ποιητική κινηματογραφική γραφή, απεικονίζοντας εύστοχα την ατμόσφαιρα της εποχής, το τέλμα των ανθρώπινων σχέσεων και την έλλειψη ουσιαστικής επαφής και επικοινωνίας. Ειδικότερα με την επιστροφή των ηρώων στην ρουτίνα της καθημερινότητας, αποτυπώνονται με ενάργεια τα κενά ψυχικά τοπία και η άδεια εσωτερικότητα, που ούτε καν η επαναστατική πράξη του έρωτα καταφέρνει να γεμίσει, κάνοντας τους ήρωες να μοιάζουν όπως έχει γράψει ο Ζωρζ Σαντούλ με «πουλιά κλεισμένα στο ίδιο κλουβί» που δεν τολμούν να πετάξουν προς την ελευθερία και την χαρά της ζωής. Η κυρία με το σκυλάκι υπήρξε μια μεγάλη εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία του Σοβιετικού κινηματογράφου.
«Ο Τσέχωφ περιγράφει με αριστοτεχνικό τρόπο τα ερωτικά σκιρτήματα και την ένταση των συναισθημάτων, χρωματίζοντας έτσι το πάθος του έρωτα που πάντα λειτουργεί εκτός κοινωνικών στερεοτύπων»
Αξεπέραστος διηγηματογράφος, ο Τσέχωφ έρχεται ως συνεχιστής της κορυφαίας λογοτεχνικής παράδοσης της ρώσικης λογοτεχνίας του 19ου αιώνα, πριν αυτή συνθλιβεί στις συμπληγάδες του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Αν και δεν έζησε πολλά χρόνια και παρά τις περιπέτειες της προσωπικής του ζωής, ο Τσέχωφ κατάφερε να μας χαρίσει ένα ολοκληρωμένο συγγραφικό έργο, που εκτός από τα θεατρικά του αριστουργήματα αποτελείται και από μοναδικής δεξιοτεχνίας διηγήματα. Ένα από τα γνωστότερα σύντομα αυτά αριστουργήματα είναι και «Η κυρία με το σκυλάκι», που κυκλοφόρησε αυτόνομα σε έναν μικρό και κομψό τόμο από τις εκδόσεις Μελάνι. Σε αυτή την ιστορία, που εξελίσσεται με φόντο τη ρομαντική ατμόσφαιρα της Γιάλτας, μια αριστοκράτισσα από την επαρχία, γυναίκα παντρεμένη, συναντά έναν φιλόλογο από τη Μόσχα, επίσης νυμφευμένο. Παρασυρμένοι και οι δυο από την ατμόσφαιρα του παραθαλάσσιου θέρετρου, καλλιεργούν ένα ερωτικό πάθος, που θα παρέσυρε κάθε ανυπεράσπιστη ψυχή. Παρά το ότι και οι δυο ζουν την ένταση μιας πρόσκαιρης περιπέτειας, εκείνος, ο Ντιμίτρι Γκούρωφ, μοιάζει να έχει εμπλακεί πολύ πιο βαθιά σ’ αυτή την περιπέτεια, απ’ ό,τι αρχικά υπολόγιζε. Μέσα από αυτή την απλή ερωτική ιστορία, ο Τσέχωφ περιγράφει με αριστοτεχνικό τρόπο τα ερωτικά σκιρτήματα και την ένταση των συναισθημάτων, χρωματίζοντας έτσι το πάθος του έρωτα που πάντα λειτουργεί εκτός κοινωνικών στερεοτύπων. Πρόκειται για ένα από τα πιο δημοφιλή και αρτιότερα διηγήματά του.
«Με τα διηγήματά σας επιτελείτε ένα τεράστιο έργο»
Η Κυρία με το σκυλάκι" είναι εμπνευσμένη από την ψεύτικη ατμόσφαιρα της Γιάλτας. Αυτή η ιστορία μοιχείας, που ξεκινά σαν μια απλή ερωτική περιπέτεια των διακοπών κι εξελίσσεται σ' έναν έρωτα βαθύ αλλά χωρίς ελπίδα, είναι ποτισμένη με την ποικιλόμορφη γοητεία του θερέτρου: τα τοπία του Νότου, οι σκονισμένοι δρόμοι, τα εστιατόρια στην παραλία, το σεληνόφως, ο γλυκός ψίθυρος της θάλασσας, όλ' αυτά τα στοιχεία που κάνουν τους εραστές να πετούν στα ουράνια. Η περιπέτειά τους δίνεται μ' ένα ανάλαφρο αλλά ανελέητο ύφος. Κάθε λεπτομέρεια, όσο ασήμαντη κι αν φαίνεται, συμβάλλει στην απαλόχρωμη αρμονία του συνόλου και η κατάληξη θα μπορούσε να είναι η ίδια με τις περισσότερες νουβέλες και τα έργα του Τσέχοφ. [...] Ο Γκόρκι ενθουσιασμένος από την ανάγνωση της "Κυρίας με το σκυλάκι", έγραψε στον Τσέχοφ: «Μπροστά και στο πιο μικρό σας διήγημα, όλα τ' άλλα φαίνονται χοντροκομμένα λες και δεν είναι γραμμένα με πένα αλλά με στυλιάρι.
Και πάνω απ' όλα, τίποτε δεν φαίνεται απλό, δηλαδή αληθινό...
Ε, λοιπόν, ναι, τους έχετε κατατροπώσει τους ρεαλιστές...
Με τα διηγήματά σας επιτελείτε ένα τεράστιο έργο, ξυπνώντας την αποστροφή γι' αυτή την κοιμισμένη ζωή που ψυχορραγεί...
Οι ιστορίες σας είναι μια σειρά από κομψά μπουκαλάκια γεμάτα με όλα τα αρώματα της ζωής».
Η ταινία
Βασισμένη στην ομώνυμη μίνι νουβέλα (που θα μπορούσε κανείς να τη χαρακτηρίσει και μεγάλο διήγημα), η ταινία του πολυβραβευμένου Σοβιετικού (Λευκορώσου) σκηνοθέτη, Γιοσίφ Κέϊφιτς, θεωρείται μία από τις πιο επιτυχημένες μεταφορές έργου του Άντον Τσέχωφ στον κινηματογράφο.
Η ιστορία διαδραματίζεται στα τέλη του 19ου αιώνα. Σ’ ένα παραθαλάσσιο θέρετρο ένας φιλόλογος Μοσχοβίτης θα γνωρίσει μια μικροπαντρεμένη κοπελίτσα από την επαρχία, η οποία δεν βιώνει (ως είθισται σε ανάλογες περιπτώσεις) και τον πλέον ανθόσπαρτο γάμο. Οι δυο τους θα ζήσουν τον έρωτα, ο οποίος μεν θα είναι σύντομης διάρκειας, αλλά γεμάτος πάθος, ένταση και αφοσίωση. Από τη στιγμή που οι διακοπές θα φτάσουν στο τέλος τους, ο άντρας θα επιστρέψει στη Μόσχα και η γυναίκα στην άχαρη, ρουτινιάρικη ζωή του συμβατικού έγγαμου βίου στη μικρή, μουντή και άχαρη επαρχιακή πόλη. Και παρόλο που και οι δυο τους θα αποτολμήσουν κάποιες συνευρέσεις, η σχέση τους είναι a priori αδιέξοδη, με προδιαγεγραμμένη (έστω και «ανοιχτή») την ημερομηνία λήξης...
Ο Κέϊφιτς συλλαμβάνει με σκηνοθετική μαεστρία τις λεπτές αποχρώσεις της ειρωνείας του Τσέχωφ, με μία κινηματογραφική (περι)γραφή που θα μπορούσε εύκολα κανείς να τη χαρακτηρίσει ποιητική. Καταφέρνει, με το ασπρόμαυρο κάδρο και την έξοχη κινηματογράφηση των δύο οπερατέρ του να αναπαραστήσει πετυχημένα και εύστοχα τόσο την ατμόσφαιρα της εποχής, όσο επίσης το τέλμα των ανθρώπινων σχέσεων και την έλλειψη ουσιαστικής επαφής και επικοινωνίας, παρουσιάζοντας μια ερωτική σχέση που είναι φανερό εξαρχής ότι δεν έχει κανένα μέλλον μέσα σε μια κοινωνία που δεν ανέχεται τέτοιου είδους «πρωτοποριακά ήθη».
Ειδικότερα δε μετά την επιστροφή του ζεύγους των πρωταγωνιστών στη ρουτίνα της καθημερινότητας, αποτυπώνονται με ενάργεια και ενέργεια τα κενά ψυχικά (αλλά και άψυχα) τοπία τους και η άδεια τους εσωτερικότητα, που ούτε καν η επαναστατική πράξη του έρωτα καταφέρνει να γεμίσει, να (εκ)πληρώσει.
Κι έτσι, μοιραία οι ήρωες θα φτάσουν στο σημείο να μοιάζουν με «πουλιά κλεισμένα στο ίδιο κλουβί», όπως έχει γράψει ο Ζωρζ Σαντούλ. Δύο πουλιά που, ακόμα κι αν τα «αφεντικά» τους ξεχάσουν το πορτάκι του κλουβιού τους ανοιχτό, δε θα διανοηθούν καν, δε θα τολμήσουν να πετάξουν προς την ελευθερία και τη χαρά της ζωής...
Εν κατακλείδι, ο Κέϊφιτς αναπαριστά με μεγάλη δεξιοτεχνία την εποχή με μουσειακή ακρίβεια. Τα πλάνα του ποιητικά, η ασπρόμαυρη φωτογραφία τονίζει την εσωτερική μελαγχολία των ηρώων, ενώ εικαστικά τα εξωτερικά πλάνα στη Γιάλτα είναι έκπαγλης ομορφιάς. Από τους πρωτεργάτες του ιστορικού ρεαλισμού, ο Ρώσος σκηνοθέτης καταφέρνει με μαεστρία να σκιαγραφήσει το πορτραίτο του σύγχρονου -τόσο τότε, όσο και σήμερα- ανθρώπου ο οποίος είναι παγιδευμένος στο δόκανο της καθημερινότητάς και δεν μπορεί (ίσως και να μη θέλει), να το αλλάξει...
Η «Κυρία με το σκυλάκι» σημείωσε στην εποχή της μεγάλη εμπορική αλλά και καλλιτεχνική επιτυχία, όχι μόνο μέσα στα στενά σοβιετικά όρια και τους λεγόμενους «δορυφόρους» του σοσιαλιστικού μπλοκ, αλλά και στη δυτική Ευρώπη. Θεωρείται ως μία από τις πιο σπουδαίες ταινίες του σοβιετικού κινηματογράφου, σε μια εποχή μάλιστα που το σινεμά στη χώρα «πάλευε» ανάμεσα στον αρτηριοσκληρωτικό σοσιαλιστικό ρεαλισμό και στο νέο κύμα των αρχών της δεκαετία του ’60.
Ο Άντον Τσέχωφ και «Η Κυρία με το σκυλάκι»
Ο Άντον Πάβλοβιτς Τσέχωφ γεννήθηκε το 1860. Σπούδασε ιατρική, αλλά τον κέρδισε η αγάπη του για το γράψιμο. Θα μπορούσε ν’ αφήσει πολύ πιο πλούσια λογοτεχνική κληρονομιά, αλλά πέθανε νεότατος (σε ηλικία 44 μόλις ετών), υποκύπτοντας στην ανίατη για την εποχή του φυματίωση. Το συγγραφικό του ταλέντο μάς χάρισε αριστουργήματα (διγήματα, μυθιστορήματα, νουβέλες, θεατρικά έργα), στις σελίδες των οποίων ζωγραφίζεται με εξαιρετικό τρόπο η ψυχολογία των μικροαστικών και φτωχών κοινωνικών στρωμάτων. Ανεπανάληπτοι είναι οι χαρακτήρες που παρελαύνουν στα κυριότερα έργα του, που αποπνέουν άδολο ανθρωπισμό, φινετσάτη ειρωνεία και τρυφερή μελαγχολία. Η «Κυρία με το σκυλάκι» είναι μια μικρή νουβέλα (ή, αν προτιμάτε, ένα μεγάλο διήγημα), από τα πιο διάσημα αλλά και αριστουργηματικά που έχει γράψει ο τεράστιος αυτός Ρώσος λογοτέχνης και το οποίο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1899. Πρόκειται για μια ιστορία... μοιχείας. Μια ιστορία έρωτα και πάθους μεταξύ του Ρώσου τραπεζίτη Γκούροφ και μιας νεαρής παντρεμένης κοπέλας, της Άννας, που συναντιούνται κατά τη διάρκεια των διακοπών του πρώτου στη Γιάλτα. Η ιστορία περιλαμβάνει τέσσερα μέρη: την αρχική συνάντηση στη Γιάλτα (μαζί με τη δραματουργική ολοκλήρωση της υπόθεσης και του υπόλοιπου χρόνου στη διάρκεια της παραμονής τους εκεί), την επιστροφή του Γκούροφ στη Μόσχα, την επίσκεψή του στην πόλη της Άννας, και τέλος τις επισκέψεις της Άννας στη Μόσχα.
Δεν είναι τυχαίο, βέβαια, ότι ο πολύπειρος και πολυβραβευμένος μυθιστοριογράφος Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ δήλωσε κάποια στιγμή ότι ήταν ένα από τα μεγαλύτερα διηγήματα που γράφτηκαν ποτέ. Και όντως, για πολλούς είναι μια από τις καλύτερες και πιο αγαπημένες ιστορίες του Τσέχωφ.
Το δυνατό ύφος του συγγραφέα αναγνωρίζεται από την οικονομία της γλώσσας που ποτέ δεν λέει περισσότερα από όσα χρειάζονται. Αποτυπώνει την πολυπλοκότητα, διατηρώντας ταυτόχρονα την ένταση των συναισθημάτων των χαρακτήρων του σε λίγα λόγια. Ο συγγραφέας γράφει σαν να ζωγραφίζει ένα έργο όχι μεγάλο σε έκταση, αλλά αισθητικά οικείο. Χρησιμοποιεί τα χρώματα για να αποδώσει την αλλαγή στο πνεύμα και στα συναισθήματα των χαρακτήρων του, καθώς αυτοί γυρίζουν από το εντυπωσιακό και μεγαλειώδες στο υποτονικό, καθημερινό και πεζό. Για παράδειγμα, τα γερασμένα μαλλιά του Ντμίτρι Γκούρφ περιγράφονται σαν γκρίζα, φοράει συχνά γκρίζα κοστούμια, ενώ η θάλασσα στη Γιάλτα είναι διαποτισμένη με μια απαλή και ζεστή απόχρωση λιλά, ενώ μια χρυσή γραμμή ψηλά από το φεγγάρι σπάει τη μονοτονία του χρώματος.
Ο Τσέχωφ παρουσιάζει τη Γιάλτα ως μια ρομαντική όαση για την Άννα και τον Ντμίτρι, ένα μέρος γεμάτο από χρώμα, ελευθερία και μια οικειότητα την οποία δεν μπορούν να ελπίζουν ότι θα βιώσουν κάπου αλλού. Οι δύο εραστές φανερώνουν διαρκώς ανασφάλειες σχετικά με το τι σκέφτεται ο ένας για τον άλλο. Έτσι η Άννα φοβάται μην τυχόν ο Ντμίτρι τη θεωρήσει «κοινή γυναίκα», ενώ ο Ντμίτρι πιστεύει ότι η καλή του εξαπατήθηκε και έχει αποκομίσει ψεύτικη εντύπωση για τον ίδιο, θεωρώντας τον δήθεν εξαίρετο και ευγενή άνθρωπο. Κι αυτό γιατί και οι δύο αναγνωρίζουν ότι η σχέση τους βασίζεται σε προηγούμενες απογοητεύσεις και μελλοντικές ελπίδες, καθώς και στις επιθυμίες του παρόντος.
Δεν υπάρχει κάποια απλή γραμμική εξέλιξη στην αφήγηση του Τσέχωφ. Οι αναγνώστες καλούνται να αναρωτηθούν τι συνέβη στα παρασκήνια και το πώς θα συνεχίσουν τις ζωές τους οι δύο χαρακτήρες της νουβέλας. Πράγματι, προκειμένου να κατανοήσουμε αυτή την ιστορία, θα πρέπει να μαντέψουμε τι συνέβη πριν από τα γεγονότα και, βεβαίως, τι θα συμβεί μετά από αυτά. Τον Ντμίτρι μπορεί να τον δούμε και ως ένα γερασμένο γόη γυναικά, ο οποίος εισέρχεται στα χρόνια του λυκόφωτος και εξαπατά την Άννα ακριβώς όπως ο ίδιος αντιλαμβάνεται ότι εξαπατούσε και τον εαυτό του εδώ και πολλά χρόνια. Και ακριβώς επειδή ο Ντμίτρι αναπολεί τη θέα της Γιάλτας και την απεριόριστη μεγαλοπρέπεια και ομορφιά της, η Μόσχα του φαίνεται αφόρητη και θλιβερή.
Ο Τσέχωφ μας ωθεί, ουσιαστικά, να υποθέσουμε ότι για τον Ντμίτρι ο κόσμος της αγάπης και των γυναικών δεν είναι ειλικρινής και έντιμος. Πράγματι, η αφοσίωση του Ντμίτρι στο γυναικείο φύλο ή στην «κατώτερη φυλή» ανταμείβεται από τη σύγχυση που του προκαλείται από την αμυδρή ελπίδα για μελλοντική σωτηρία. Και η ιστορία τελειώνει κάπως άτυπα, με μια σχετική ασάφεια, αφού ο Ντμίτρι αναγνωρίζει ότι, τουλάχιστον για τώρα, ζει δύο ζωές: μια ανοικτή, γνωστή σε όσους το επιθυμούν, και μια άλλη μυστική, κρυφή από «τα μάτια του κόσμου». Ο μόνος τρόπος για να ξεπεράσει τους φόβους τους το ζευγάρι, είναι να αναγνωρίσουν αμφότεροι ότι είναι έτοιμοι για την αρχή μιας «νέας, υπέροχη ζωής»..
