Με φόντο το ναρκοπέδιο της κρίσης και της πανδημίας, το ρεαλιστικό, ανεπιτήδευτο και υπαινικτικό «18» του βραβευμένου Βασίλη Δούβλη («Η Επιστροφή») ακολουθεί την πορεία μιας παρέας εφήβων, που καταφεύγει στον φασισμό, γιατί μοιάζει να μην έχει πουθενά αλλού να στραφεί. Ο δημιουργός εμπνεύσθηκε από πραγματικά γεγονότα και μας φέρνει αντιμέτωπους με τους ανεπαρκείς οικογενειακούς δεσμούς, την υποβάθμιση της καθημερινότητας, την απαξίωση της ζωής, την παγίδα του νεοναζισμού και τη βία. Μπορεί η πλοκή, που φέρει τον φορτισμένο τίτλο «18» (ενηλικίωση και ναζιστικό σύνθημα μαζί), να υφαίνεται γύρω από την επίθεση μιας ομάδας δεκαοχτάχρονων εναντίον ενός συμμαθητή τους, όμως η αφήγηση ξεπερνά τα όρια της σχολικής βίας και αποτυπώνει με καίριο, σκληρό, αλλά και τρυφερό συγχρόνως βλέμμα, τα πορτρέτα σημερινών αποκλεισμένων δεκαοχτάρηδων που, ενώ αναζητούν ελπίδα, κυριεύονται από θυμό και απελπισία μπροστά σε ένα μέλλον που διαγράφεται όχι μόνο αβέβαιο, αλλά και σκοτεινό. Στην ταινία πρωταγωνιστούν επαγγελματίες και ερασιτέχνες νέοι ηθοποιοί, που καθηλώνουν με τις αβίαστες ερμηνείες τους, ενώ ο διευθυντής φωτογραφίας Γιώργος Βαλσαμής προσεγγίζει τους ήρωες με τόλμη, αλλά και τρυφερότητα.

Το «18» είναι μια ταινία για τη ρατσιστική βία, τον σχολικό εκφοβισμό και τη δύσκολη εφηβεία στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία της οικονομικής κρίσης, της αναζωπύρωσης του φασισμού και της πανδημίας. Το σενάριο είναι εμπνευσμένο από πραγματικά γεγονότα, που ήταν ωστόσο απλώς η πρώτη ύλη, το σημείο εκκίνησης της ταινίας, καθώς τόσο η πλοκή, όσο και οι χαρακτήρες της είναι προϊόντα μυθοπλασίας.

Ο τίτλος της ταινίας, «18», είναι ηθελημένα αμφίσημος, παραπέμποντας τόσο στην ηλικία των πρωταγωνιστών και τη δύσκολη ενηλικίωσή τους, όσο και στο γνωστό ναζιστικό σύνθημα (1=A= Adolf, 8=H=Hitler)

Η δράση εκτυλίσσεται κυρίως στο σχολείο, αλλά και στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον των βασικών χαρακτήρων, που είναι έφηβοι που ζουν δίπλα μας, τα παιδιά της διπλανής πόρτας που μεγαλώνουν μόνα τους, καθώς οι γονείς τους, χαμένοι στο κυνήγι της επιβίωσης, είναι ουσιαστικά απόντες. Θύτες και συγχρόνως θύματα ζουν καταγράφοντας τα πάντα με τα κινητά τους, καθώς ό,τι βιώνεται, την ίδια στιγμή γίνεται θέαμα.

Η αφηγηματική δομή της ταινίας βασίζεται σε μια σύνθετη, πολυφωνική αφήγηση με εσωτερική εστίαση, εναλλάσσοντας τις οπτικές γωνίες τριών βασικών χαρακτήρων, των δραστών, αλλά και του θύματος. Δεν ήθελα να κάνω μια ταινία μόνο από τη μεριά των θυμάτων. Αυτό που με ενδιέφερε κυρίως ήταν, χωρίς να δικαιολογώ, βεβαίως, τις πράξεις τους, να προσπαθήσω να ιχνηλατήσω τις διαφορετικές προσωπικές διαδρομές των μελών της ρατσιστικής ομάδας, να επιχειρήσω να ρίξω φως στη δράση τους, τις αντιφάσεις και τις εσωτερικές τους συγκρούσεις, να φέρω στην επιφάνεια τα κίνητρά τους, καθώς είναι ακόμη παιδιά χωρίς συγκροτημένη προσωπικότητα, γεμάτα θυμό, που ψάχνουν εναγωνίως μια ταυτότητα και τη θέση τους σ’ έναν κόσμο εχθρικό, στον οποίο αισθάνονται ξένοι, αποκλεισμένοι, χωρίς ελπίδα για το μέλλον.

Σχετικά με τη φόρμα της ταινίας, το «18» ήθελα, σε ένα πρώτο επίπεδο, να έχει μια ντοκιμαντερίστικη διάσταση, την αλήθεια των προσώπων, των σωμάτων, των χώρων, και, συγχρόνως, μια γραφή αφτιασίδωτη, λιτή, με τη μεγαλύτερη δυνατή αφηγηματική οικονομία, σκληρή και τρυφερή μαζί, με την κάμερα, πάντοτε στο χέρι, να κινείται διαρκώς, ακολουθώντας τα πρόσωπα. Στόχος της ταινίας είναι να θέσει ερωτήματα κι όχι να δώσει έτοιμες απαντήσεις, μακριά από την εύκολη καταγγελία και το διδακτισμό, αφήνοντας χώρο στο θεατή, χωρίς να εκβιάζει τη συγκίνηση, δίνοντας βάρος στη δύναμη της εικόνας.

Η αφηγηματική δομή του «18» βασίζεται σε μια σύνθετη πολυφωνική αφήγηση με εσωτερική εστίαση, που εναλλάσσει τις οπτικές γωνίες των τριών βασικών χαρακτήρων, του Μιχάλη, του Ηλία και του Στέλιου.

Μιχάλης Ο Μιχάλης, μαθητής της Γ΄ Λυκείου από μια λαϊκή οικογένεια, ευαίσθητος και με καλλιτεχνικές ανησυχίες, συνηθίζει να φωτογραφίζει με το κινητό του πρόσωπα περαστικών στο δρόμο. Διαφωνεί με τις ρατσιστικές ιδέες της ομάδας και δεν διστάζει να συγκρουστεί μαζί της, καθώς δεν κρύβει την απέχθειά του για τη δράση της. Έχοντας μάλιστα τραβήξει με το κινητό του ένα βίντεο που ενοχοποιεί μια συμμαθήτριά του, την Κατερίνα και τον Ηλία, τον αρχηγό της ομάδας, γρήγορα γίνεται στόχος της. Δέχεται επιθέσεις και απειλές για τη ζωή του και είναι σε δίλημμα για το τι πρέπει να κάνει: να σιωπήσει, προστατεύοντας έτσι, συγχρόνως, τον φίλο του, γιο μεταναστών, Αντώνη, αλλά και τον μικρότερο αδερφό του, τον Νίκο ή να τολμήσει να μιλήσει και να αποκαλύψει τη δράση της ομάδας, αδιαφορώντας για τις συνέπειες; Οι γονείς του, παρά τις καλές τους προθέσεις, αδυνατούν να σταθούν δίπλα του και να τον βοηθήσουν καθώς χαμένοι στο κυνήγι της επιβίωσης, είναι ουσιαστικά απόντες.

Ηλίας Ο Ηλίας, ο πιο βίαιος χαρακτήρας, έχει μόλις απολυθεί από τον στρατό, όπου υπηρετούσε στις Ειδικές Δυνάμεις. Γρήγορα γίνεται ο αρχηγός της ομάδας και τα φτιάχνει με την Κατερίνα. Έχει μεγαλώσει μέσα σε μια βίαιη οικογένεια, καθώς ο πατέρας του τον χτυπούσε και κακοποιούσε τη μητέρα του, που τους εγκατέλειψε, κάτι που ο Ηλίας φέρει βαρέως. Γοητευμένος από τις ιδέες των νεοναζί, είναι γεμάτος μίσος για τους μετανάστες, τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια, για όλους όσοι είναι απλώς διαφορετικοί. Άνεργος, τυφλωμένος από το μίσος του και κυριευμένος από τον ναρκισσισμό της βίας, θα πείσει τα άλλα μέλη της ομάδας, τον Πάνο και τον Στάθη, να κλιμακώσουν τη δράση τους, οδηγώντας τους στα άκρα. Έτσι, όταν ο Μιχάλης θα αποκαλύψει στην Κατερίνα ότι έχει στην κατοχή του ένα βίντεο που τους ενοχοποιεί, δεν θα διστάσει ούτε στιγμή...

Στέλιος Ο Στέλιος είναι ο χαρακτήρας εκείνος που διανύει το μεγαλύτερο δραματικό τόξο. Μαθητής κι αυτός της Γ΄ Λυκείου, κατάγεται από μια μικροαστική οικογένεια που, χτυπημένη από την οικονομική κρίση, είναι υπό διάλυση. Μεγαλώνει μόνος του μέσα σ’ ένα κόσμο εχθρικό, όπου αισθάνεται ξένος, αποκλεισμένος, χωρίς ελπίδα για το μέλλον. Βρίσκεται σε σύγχυση και αναζητά απεγνωσμένα έναν προσανατολισμό, μια ταυτότητα. Στην αρχή γοητεύεται από τη δράση της ομάδας και γίνεται μέλος της. Όσο ο καιρός, όμως, περνάει και ανακαλύπτει το πραγματικό, αποκρουστικό της πρόσωπο, σταδιακά παίρνει αποστάσεις από τη δράση της και απομακρύνεται, καθώς νιώθει εξαπατημένος. Η γνωριμία του, μάλιστα, με μια όμορφη σερβιτόρα που ερωτεύεται, τη Μαρίνα, θα λειτουργήσει ως καταλύτης για την οριστική μεταστροφή του που θα τον μετατρέψει κι αυτόν, αναπόφευκτα, από θύτη σε θύμα, καθώς θα βρεθεί κι ο ίδιος στο στόχαστρο της ομάδας.

Πανδημία Το «18», μια ταινία μικρού προϋπολογισμού, ήταν ένα γοητευτικό, αλλά και ριψοκίνδυνο εγχείρημα που ολοκληρώθηκε κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, το καλοκαίρι του 2020. Χρειάστηκαν χρόνια προετοιμασίας, αλλά και δύσκολες αποφάσεις, καθώς η έναρξη των γυρισμάτων συνέπεσε με το ξέσπασμα της πανδημίας. Ο σκηνοθέτης, οι παραγωγοί και οι υπόλοιποι συντελεστές της ταινίας αποφάσισαν να πάρουν το ρίσκο και να εντάξουν την πανδημία στο σενάριο της ταινίας, με μια προσέγγιση σχεδόν ντοκιμαντερίστικη, προσαρμόζοντας τις σκηνές στις πραγματικές συνθήκες που επικρατούσαν και στα υγειονομικά μέτρα που ίσχυαν τότε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το σχολείο-φάντασμα με λίγα παιδιά στο προαύλιο και στις τάξεις, με αντισηπτικά, με τις αποστάσεις να τηρούνται αναγκαστικά και τα ομαδικά παιχνίδια να απαγορεύονται, όπως ακριβώς συνέβαινε τότε.

Casting
Το casting, που έγινε σε συνεργασία με την casting director Natalie Pawloff, διήρκεσε περισσότερο από έναν χρόνο, ενώ ακολούθησαν πολλές πρόβες για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι νεαροί πρωταγωνιστές έφεραν στην ταινία τη φρεσκάδα και τη δική τους ματιά και οι αυτοσχεδιασμοί στις πρόβες άλλαξαν, σε κάποιες περιπτώσεις, το σενάριο. Καταξιωμένοι ηθοποιοί στους ρόλους των γονιών και των καθηγητών συμπληρώνουν ιδανικά το cast της ταινίας.

Πέραμα
Ο σκηνοθέτης αναζητούσε μια λαϊκή γειτονιά της Αθήνας ως κύριο χώρο, όπου θα διαδραματιζόταν η ιστορία. Γνώριζε το Πέραμα χάρη σε ένα ντοκιμαντέρ που είχε κάνει εκεί το 2001. Αν και η περιοχή έχει αλλάξει πολύ από τότε, αποδείχθηκε ο ιδανικός χώρος για να γυριστεί η ταινία. Το σενάριο προσαρμόστηκε στο Πέραμα, ενώ στην αρχή και στο φινάλε της ταινίας εντάσσεται οργανικά στη δράση η «Αρχή της Ελπίδας», η εμβληματική εγκατάσταση του Σκωτσέζου καλλιτέχνη Ρόμπερτ Μοντγκόμερι, που βρίσκεται πάνω από το πορθμείο.

Βασίλης Δούβλης

Ο Βασίλης Δούβλης γεννήθηκε στα Ιωάννινα και σπούδασε λογοτεχνία και κινηματογράφο στην Αθήνα και το Παρίσι. Είναι προϊστάμενος του τομέα προγράμματος του Τηλεοπτικού Σταθμού της Βουλής των Ελλήνων. Έχει διδάξει σενάριο και σκηνοθεσία σε σχολές κινηματογράφου και έχει σκηνοθετήσει ταινίες μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ, που έχουν προβληθεί και βραβευτεί σε πολλά διεθνή φεστιβάλ.