1980-1989 

Οι πρώτες κινηματογραφικές εμφανίσεις του Κρουζ έγιναν το 1981 στις ταινίες Ατελείωτη Αγάπη (Endless Love) και Ταπς, η Σάλπιγγα της Ανταρσίας (Taps), στην οποία υποδύθηκε έναν τρελαμένο μαθητή στρατιωτικού σχολείου. Ο πρώτος του πρωταγωνιστικός ρόλος έγινε το 1983 στην κωμωδία Losin' It. Την ίδια χρονιά εμφανίστηκε στις ταινίες Τομ Κρουζ, ο Ασυγκράτητος (All the Right Moves) και Οι Πονηρές Δουλειές ενός Πρωτάρη (Risky Business). Το 1985 πρωταγωνίστησε σην ταινία Θρύλος (Legend) σε σκηνοθεσία Ρίντλεϊ Σκοτ. Την επόμενη χρονιά ο Κρουζ έγινε παγκοσμίως γνωστός με το ρόλο του Πιτ "Μάβερικ" Μίτσελ στη μεγάλη εισπρακτική επιτυχία Τοπ Γκαν (Top Gun). Το Τοπ Γκαν έλαβε πέντε υποψηφιότητες για Όσκαρ, κερδίζοντας ένα και απέφερε 353,8 εκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως.Μετά την επιτυχία του Τοπ Γκαν, ο Κρουζ πρωταγωνίστησε με τον Πολ Νιούμαν στην ταινία Το Χρώμα του Χρήματος (The Color of Money, 1986). Το 1988 έπαιξε στο Κοκτέιλ (Cocktail). Η ταινία αν και συγκέντρωσε 171,5 εκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως έλαβε κυρίως αρνητικές κριτικές και κέρδισε δύο Χρυσά Βατόμουρα στις κατηγορίες Χειρότερη Ταινία και Χειρότερο Σενάριο ενώ ο Κρουζ έλαβε υποψηφιότητα για Χειρότερος Ηθοποιός. Ακολούθησε η ταινία Ο Άνθρωπος της Βροχής (Rain Man), η οποία βραβεύτηκε με το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας. Το 1989 ο Κρουζ υποδύθηκε τον αληθινό βετεράνο του Πολέμου του Βιετνάμ Ρον Κόβικ στην ταινία Γεννημένος την 4η Ιουλίου (Born on the Fourth of July). Για την ερμηνεία του βραβεύτηκε με Χρυσή Σφαίρα α' ανδρικού ρόλου - δράμα και έλαβε υποψηφιότητα για BAFTA και Όσκαρ α' ανδρικού ρόλου.

1990-1999 

Το 1990 πρωταγωνίστησε με τη Νικόλ Κίντμαν στο Μέρες Κεραυνού (Days of Thunder) και το 1992 με τους Τζακ Νίκολσον, Ντέμι Μουρ και Κέβιν Μπέικον στο δικαστικό δράμα Ζήτημα Τιμής (A Few Good Men). Ο Κρουζ έλαβε υποψηφιότητα για Χρυσή Σφαίρα α' ανδρικού ρόλου - δράμα ενώ η ίδια η ταινία έλαβε πέντε υποψηφιότητες για Όσκαρ, μεταξύ των οποίων και για Καλύτερη Ταινία. To Ζήτημα Τιμής αποδείχτηκε και μεγάλη εισπρακτική επιτυχία αποφέροντας 243,2 εκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως. Ακολούθησε η ταινία Η Φίρμα (The Firm) το 1993 και την επόμενη χρονιά ο Κρουζ πρωταγωνίστησε μαζί με τους Μπραντ Πιτ και Αντόνιο Μπαντέρας στην ταινία Συνέντευξη με έναν Βρικόλακα (Interview with the Vampire: The Vampire Chronicles), βασισμένη στην ομότιτλη νουβέλα της Αν Ράις. Παρά το γεγονός ότι η ταινία έλαβε θετικά σχόλια από τους κριτικούς, η Ράις αρχικά ήταν αντίθετη με την επιλογή του Τομ Κρουζ. Αφού είδε την ταινία, όμως, επαίνεσε την ερμηνεία του και απολογήθηκε για τις προηγούμενες αμφιβολίες της για το πρόσωπο του Κρουζ.Το 1996 ο Κρουζ ανέλαβε τον πρωταγωνιστικό ρόλο του πράκτορα Ίθαν Χαντ στην περιπετειώδη ταινία Επικίνδυνη Αποστολή (Mission Impossible) βασισμένη στην ομώνυμη τηλεοπτική σειρά. Η ταινία αποτέλεσε την πρώτη ανάμεσα στις 4 συνολικά ταινίες και έγινε τεράστια εισπρακτική επιτυχία με 457,6 εκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως. Tην ίδια χρονιά πρωταγωνίστησε στο Τζέρι Μαγκουάιρ (Jerry Maguire), για το οποίο βραβεύτηκε με τη δεύτερη Χρυσή Σφαίρα και έλαβε υποψηφιότητα για Όσκαρ α' ανδρικού ρόλου. Το 1999, ο Κρουζ συνεργάστηκε ξανά με τη Νικόλ Κίντμαν στην ταινία Μάτια Ερμητική Κλειστά] (Eyes Wide Shut) σε σκηνοθεσία Στάνλεϊ Κιούμπρικ και έπαιξε στο πλάι των Τζούλιαν Μουρ και Φίλιπ Σέιμουρ Χόφμαν στην ταινία Μανόλια (Magnolia). Για την ερμηνεία του στο Μανόλια ο Κρουζ βραβεύτηκε με την τρίτη του Χρυσή Σφαίρα και έλαβε υποψηφιότητα για Όσκαρ β' ανδρικού ρόλου.

2000-2009 

Το 2000, ο Κρουζ επανέλαβε το ρόλο του Ίθαν Χαντ στη συνέχεια Επικίνδυνη Αποστολή ΙΙ (Mission: Impossible II). Την ταινία σκηνοθέτησε ο Τζον Γου και όπως ο προκάτοχός του έγινε τεράστια εισπρακτική επιτυχία συγκεντρώνοντας 546,3 εκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως. Την επόμενη χρονιά πρωταγωνίστησε μαζί με τις Κάμερον Ντίαζ και Πενέλοπε Κρουζ στο αισθηματικό θρίλερ Vanilla Sky και το 2002 στην περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας Minority Report σε σκηνοθεσία Στίβεν Σπίλμπεργκ. Το 2003 πρωταγωνίστησε στο ιστορικό δράμα Ο Τελευταίος Σαμουράι (The Last Samurai) για το οποίο έλαβε υποψηφιότητα για Χρυσή Σφαίρα α' ανδρικού ρόλου. Ακολούθησαν οι ταινίες Η Διαδρομή (Collateral, 2004) και Ο Πόλεμος των Κόσμων (War of the Worlds, 2005) όπου ξανασυνεργάστηκε με τον Σπίλμπεργκ.

Το 2006, υποδύθηκε για τρίτη φορά τον Ίθαν Χαντ στην τρίτη προσθήκη της σειράς ταινιών Επικίνδυνη Αποστολή, Επικίνδυνη Αποστολή ΙΙΙ (Mission: Impossible IIΙ). Η ταινία έλαβε κυρίως θετικές κριτικές αλλά κινήθηκε λιγότερο ικανοποιητικά από τις προηγούμενες της σειράς αποφέροντας 397,8 εκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως. Την επόμενη χρονιά εμφανίστηκε στο πλευρό των Ρόμπερτ Ρέντφορντ και Μέριλ Στριπ στην εισπρακτική αποτυχία Λέοντες αντί Αμνών (Lions for Lambs) και το 2008 έκανε μια μικρή εμφάνιση στην κωμωδία Τροπική Καταιγίδα (Tropic Thunder). Για την ερμηνεία του στην ταινία έλαβε υποψηφιότητα για Χρυσή Σφαίρα β' ανδρικού ρόλου. Το 2009 πρωταγωνίστησε στο ιστορικό θρίλερ Επιχείρηση Βαλκυρία (Valkyrie) σε σκηνοθεσία του Μπράιαν Σίνγκερ.

2010-σήμερα 

Το Μάρτιο του 2010, ο Κρουζ ολοκλήρωσε τα γυρίσματα της κωμικής περιπέτειας Επικίνδυνες Παρέες (Knight and Day) στην οποία ξανασυνεργάστηκε με την Κάμερον Ντίαζ. Η ταινία κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους τον Ιούνιο του 2010. Το Φεβρουάριο του 2010, ο Κρουζ επιβεβαίωσε την επιστροφή του στην τέταρτη ταινία της σειράς Επικίνδυνη Αποστολή. Το Επικίνδυνη Αποστολή – Πρωτόκολλο: Φάντασμα (Mission: Impossible – Ghost Protocol) κυκλοφόρησε το Δεκέμβριο του 2011. Η ταινία έλαβε θερμής αποδοχής από κοινό και κριτικούς και έφτασε τα 693 εκατομμύρια δολάρια σε εισπράξεις παγκοσμίως και αποτελεί τη μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία του Κρουζ.Στα μέσα του 2011, ο Κρουζ ξεκίνησε τα γυρίσματα της ταινίας Ροκ για Πάντα (Rock of Ages), η οποία κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους τον Ιούνιο του 2012. Την ίδια χρονιά πρωταγωνίστησε στην περιπέτεια Jack Reacher. Επόμενη ταινία του θα είναι το περιπετειώδης θρίλερ επιστημονικής φαντασίας Oblivion.

Προσωπική ζωή 

Ο Κρουζ είχε σχέση με τη συμπρωταγωνίστριά του στην ταινία Οι Πονηρές Δουλειές ενός Πρωτάρη (Risky Business) Ρεμπέκα Ντε Μορνέ, με την οποία συζούσαν στη Νέα Υόρκη από το 1983 μέχρι το 1985.Το Μάιο του 1987 παντρεύτηκε την ηθοποιό Μίμι Ρότζερς και χώρισαν το Φεβρουάριο του 1990. Η Ρότζερς φημολογείται ότι εισήγαγε τον Κρουζ στην Σαηεντολογία. Γνώρισε τη δεύτερη σύζυγό του, Νικόλ Κίντμαν στα γυρίσματα της ταινίας Μέρες Κεραυνού (Days of Thunder). Παντρεύτηκαν το Δεκέμβριο του 1990. Μαζί υιοθέτησαν δύο παιδιά, την Ιζαμπέλα Τζέιν και τον Κόνορ Άντονι. Χώρισαν το Φεβρουάριο του 2001. Ο Κρουζ διατηρούσε σχέση με την Πενέλοπε Κρουζ, συμπρωταγωνίστριά του στο Vanilla Sky. Η σχέση τους τελείωσε το 2004.Τον Απρίλιο του 2005, ο Κρουζ ξεκίνησε να βγαίνει με την Κέιτι Χολμς. Ένα μήνα αργότερα, ο Κρουζ εξέφρασε δημοσίως την αγάπη του για τη Χολμς στην εκπομπή της Όπρα Γουίνφρεϊ. Τον Οκτώβριο του 2005, το ζευγάρι ανακοίνωσε ότι περιμένουν παιδί. Η κόρη τους, Σούρι, γεννήθηκε τον Απρίλιο του 2006. Παντρεύτηκαν στις 18 Νοεμβρίου 2006 στην Ιταλία. Στις 29 Ιουνίου 2012, ανακοινώθηκε ότι η Χόλμς κατέθεσε αίτηση διαζυγίου μετά από πεντέμιση χρόνια γάμου.